آوای سيبه

صخره‌های مشهور كوخرد

• « تال » در گویش فارسی لارستانى (بویژه در لهجه کوخردی) به معنی سنگ بسیار بزرگ است.

  

   
  « تال » و کوه پل تیر کوخرد  (کوه خآب)  در أفق نمایان است
   

  تال مَد اَودُلی

  • « تال مَد اَودُلی » سنگ بزرگی است در کوهپایه «زیر» جنوب «کوخرد» در «بون کوه لُوز». این تال در جنوب شرقی «بون کوه لُوز» قرار دارد. البته سنگهای عجیب دیگر نیز در کوه‌های «بخش کوخرد» وجود دارد مانند: «سنگ پاتیل» و «سنگ لنگ پومه» در کوه شمال کوخرد (كوه ناخ)، و «تال کَل احمد» و «سنگ نازبُن» (تال بَرد نازبُن) نيز گفته اند، در كوه جنوب. و « سنگ اکال» در کارگهی ، اين سنگ به شكل قارچ بزرگى است كه سر از خاک بيرون آورده است. و «سنگ نقاره» جنوب کوخرد در قُلهِٔ «کوه پل تير» قرار دارد. «سنگ اکال» در محوطه‌ای بنام (کارگهی) واقع است. این منطقه از توابع «بخش کوخرد» شهرستان بستک در غرب استان هرمزگان در جنوب ایران واقع شده‌است.

  

   
  تال مَد اودلی
   
   
• « تال مَد اودلی » در سَرگرد «نرگ گری پان » واقع است. در سربالائی « چک شِرُه » دره بزرگی وجود دارد بنام «خورنساء» بعد از خور نساء در بون کوه دشت پهناوری است. در گوشه‌ای از این دشت پهناور سنگ بزرگ و مربع مانندی افتاده‌است که آن را «تال مَـد اودلی» می‌نامند، این تال مانند خانه‌ای است و استراحتگاهی بوده و هست که کوهنوردان و شکاربانان درآن استراحت می‌کنند:
   

  در بون كوه يک صخرئى، نامش «تال مَد اودلی»		چون خانه‌ای آشيانه‌ای، چون اِستَقَرَت في العَراء
  بركاروانها لانه‌ای ، چون هست مثل خانه‌ای		هركس گذر كرد زان جهت، فَاليَستَريح حَتى اَلمَساء

  مشخصات تال

  • در وازه « تال مَد اَودُلی » ازطرف شمال شرقی تال واقع شده و تال از داخل به دو قسمت شده‌است، در قسمت اول تال بعد از ورود از دروازه یک تخته سنگی به اندازه ۲ متر مانند ستونی ایستاده وشباهت « چتر Umbrella » دارد، قسمت بالای این سنگ ستون چسپیده به سقف « تال مَد اَودُلی » و مانند پایه‌ای می‌ماند که زیر سقف تال زده شده، « تال مَد اَودُلی » از داخل مانند قارچ و یا چتر می‌ماند، واین سنگ ستون از سقف تال مد اودلی حفاظت می‌کند. در بغل این پایه (سنگ) اجاق چائی پزی دایر کرده‌اند، همچنین در بغل همین سنگ آتش روشن می‌کنند برای تدفئه تال «برای گرم کردن تال در زمستان». بعد از این ستون قسمت اصلی « تال مَد اَودُلی» است، قسمت اصلی تال نیز از داخل به دوقسمت شده‌است، یعنی از داخل تال به دوقسمت «دو طَبَقهَ» شده طبقه پائین جای سه نفر است، و طبقه بالا جای دونفر، وبغل ستون که قبلاً ذکر شد نیز جای یک نفر، یعنی شش نفر در « تال مَد اَودُلی» براحتی می‌توانند بخوابند.

  

   
  محمديان در درون تال مَد اَودُلی
   
   
• « تال مَد اَودُلی » «سنگی است» قدیمی وداستان‌های زیادی از این تال ومردمانی که در زمان قدیم در این تال سکونت گزیده‌اند نقل می‌شود ولی راهی صعب العبور دارد و مردم یا پیاده ویا با الاغ می‌توانند به « تال مَد اَودُلی » بروند. أما ديدنش شگفت انگير است.
   

  

   
  درون تال مَد اَودُلی
   

  بنه دگه

  • در طرف جنوب این تال (تال مَد اَودُلی) کمی رو به‌طرف شرق درخت کهن سالی وجود دارد که آن را «بنه دگه» می‌نامند، «دَگَه» به لهجه کوخردی به معنی (گرد هم آمدن) يا دور هم نشستن است، وچنانكه در دوران قديم مردم كوخرد در كوهستان ها جو و گندم مى كاشتند، وهنگام شُخم (بَشكار) و درو غله، وقت استراحت در اين مكان گرد هم مى نشستن يعنى «دَگَه مى كردند». و بنه هم همان درخت كوهستانى است كه پيش مردم منطقه به ( بُّـه ) مشهور است ودر كوه هاى كوخرد فراوان است. همچنين از مُفرَدات لهجه کوخردی نيز كلمه «لَورد Laverd» است كه تقريباً همان معنى را دارد، واز مَفرَدات لهجه هاى قديمى مردم كوخرد است، چنانكه شاعر محلى مى گويد:

  گَي اَچَشِ پَر دُم، اَى يادِ جَوانىْ

  گاهِى اََ «لَورد» دُم، ياد اَز آن زَمانىْ

   

  • همچنین آودُون (آبدان) بزرگی نیز از طرف جنوب شرقی این درخت وجود دارد، در بغل «بنه دگه» یک پر سنگلاخی وجود دارد که ۴ متر ارتفاع دارد در بغل این پر یک خمره‌ای باسنگ وسیمان درست کرده‌اند برای جمع آوری آب باران، این خمره بنام خمره «حسن لنگ» معروف است، در چند سال پیش کوخردی‌ها در آنجا آب انباری (برکه)ای ساخته‌اند. « پشتخه شاه حسینی» از طرف غرب « تال مَد اَودُلی» قرار دارد، و « تنب هنگ» از طرف جنوب غربی تال واقع است، وازطرف شمال شرقی « تال مَد اَودُلی» یک پرتگاهی است که بنام « دسک» معروف است.

  تال کل احمد

  • در پیرامون «دهستان کوخرد» در «بخش کوخرد» « شهرستان بستک» و در غرب استان هرمزگان در جنوب ایران تخته سنگهای شگرفی وجود دارد که نزد مردم منطقه از شهرت والائی برخوردار است. یکی از آن سنگ‌ها به نام تال کَل احمد معروف است که در جنوب کوه پل تیر «کوه خآب» و در جنوب دوکل کل احمد واقع شده‌است. این تال در دهانه دوکل کل احمد ودر جنوب «پشتخه پاراو» و در جنوب «برکه مرحوم: محمد حاجی یوسف جعفر  محمديان قرار دارد».

  

   
  تال کل احمد
   

  محدوده کل احمد

  • از شمال «کوه خآب» ، از جنوب «شمه‌سارا» ، از مغرب «پشتخه پاراو» ، واز سمت مشرق به برکه عبدالقادر محدود می‌گردد.
  • «تال» به گویش بومی مردم کوخرد به معنی سنگ بزرگ است. این تخته سنگ مانند خانه‌ای است که در درون تال (سنگ) چند نفر می‌توان خوابید و همچنین بالای سنگ نیز برای جای نماز می‌توان استفاده نمود.

  حشم‌نشین وتال کل احمد

  • و در فصل زمستان صحراگردها و « حشم‌نشین » در آن پناه می‌گیرند. در دوران بسیار دور شخصی بنام «مّد چُماخ» در « تال کل احمد » حشم می‌انداخت، نامش «محمد عبدالله چماخ» متخلص به «مّد چُماخ» همیشه در « تال کل احمد » مخصوصاً در فصل زمستان و سرما حشم می‌انداخت، چنانکه از این بیت شعر معلوم می‌شود:

  پیر مردی کلبه‌ای افروخته بود		مشعلی فریاد کنان می‌زد دود
  بود «تال کل احمد» مسکنش		کوه وصحرا وکویر همدمش

  

   
  تال کل احمد
   
   
• این مکان از زمان‌های بسیار قدیم کوچ‌نشین بوده و ایل و عشایر و بعلت وفرت آب و علوفه در آنجا حشم می‌انداختند، هنوز هم در فصل زمستان گوسفنداران در آنجا اطراق می‌کنند. در موسم باران گیاهان زیبایی در پیرامون این سنگ می‌روید، خیر و اَکال و تُرُشُه و کُمپُر و مِیَل به شکل غیر قابل تصور درست می‌شود، و جای باصفائی است. چند سال پیش کوخردی‌ها تا پشتخه پاراو که نزدیک به دوکل کل احمد است یک راه شنی ماشین‌رو به این محل ساخته‌اند که خودرو جیپ می‌تواند به آنجا برود. مردم برای گشت‌وگذار (در گویش بومی: طبخ) در روزهای نوروز و بهار به آنجا می‌روند، جائی بسیار با صفا و دلپذری است. چنانکه یکی از شاعران محلی می‌سراید:
   

  پَی «تال کل احمد» ای یاد جوانی		لوک مَست مَدُم کت، یاد از آن زمانی
  کُمپُر و تُرُشُه، ای یاد جوانی		از دل شَتِرُه، یاد از آن زمانی

  

   
  تال کل احمد
   

  سنگ نازبُن (تال برد نازبُن )

  • در پیرامون دهستان کوخرد در بخش کوخرد شهرستان بستک در غرب استان هرمزگان در جنوب ایران تخته سنگهای شگرفی وجود دارد که از زمین بیرون زده‌اند.

  

   
  تال سنگ نازبُن
   
   
• یکی از آن سنگ‌ها به نام (تال سنگ نازبُن) که شکلی عجیب و دیدنی دارد در جایی به نام تال مد اودلی (سنگ محمدعبدلی؟) قرار دارد. سنگ نازبن (نامهای دیگر: تال نازبُن، تال برد نازبُن) در پشت کوه پل تیر (کوه خآب) از طرف جنوب ته دره قرار دارد.
   

  

   
  سنگ نازبُن
   
   
• روایت است که در زمان قدیم این سنگ در قله کوه خآب قرار داشته‌است ولی در اثر عوامل زمین مانند تندر و باران و یا زمین‌لرزه این سنگ از قله کوه کنده شده و به پائین افتاده و در بغل دره‌ای به نام شمه‌سارا از سوی شمال و زیر کوه بل‌تیر فروافتاده‌است. این سنگ پس از اینکه از قله کوه به پائین می‌افتد از میانه به دو نیم می‌شود، نیم اصلی سنگ روی پا ایستاده‌است و به خانه‌ای می‌ماند، و صحراگردها در سایه آن حشم می‌اندازند و در سایه آن سکونت می‌گیرند، اما بخش دوم آن روی زمین خوابیده و به عنوان خوابگاه یا «سجم» استفاده می‌شود.
   

  

   
  سنگ نازبُن
   

  سجم

  • سجم در گویش لارستانی بویژه کوخردی به جایی اطلاق می‌شود که در شبهای تابستانی و در هوای آزاد به روی آن می‌خوابند، همچنین صحراگردها در شبهای تابستانی به روی این بخش از سنگ که روی زمین افتاده‌است می‌خوابند و می‌نشینند تا از گزند مار و حیوانات کوهستانی در امان باشند.

  

   
  سنگ نازبُن
   

  گیاهان

  • در موسم باران گیاهان زیبایی در پیرامون این سنگ می‌روید و جای با صفائی است. چند سال پیش کوخردی‌ها یک راه شنی ماشین‌رو به این محل ساخته‌اند که خودرو جیپ می‌تواند به آنجا برود. مردم برای گشت‌وگذار (در گویش بومی: طبخ) در روزهای نوروز و بهار به آنجا می‌روند.

  

   
  سنگ نازبُن
   

  سنگ اکال

  • « سنگ اکال » سنگی است قارچ مانند در «کوه زیر» کوه جنوب کوخرد، و ازتوابع بخش کوخرد شهرستان بستک و در غرب استان هرمزگان در جنوب ایران.

  

   
  سنگ اکال
   
   
• و «اَکال» به گویش کوخردی به معنای «قارچ» می‌باشد. این سنگ تاریخی در محوطه وسیعی که بنام «کارگهی» معروف است واقع شده‌است. کارگهی از طرف شمال کوه پل تیر کوه خآب و از طرف مشرق پشتخه خرتل واز طرف جنوب شرقی سد بز قرار دارد.
   

  

   
  سنگ اکال
   

  تفریحگاه مردم کوخرد

  • چند سال پیش از طرف مشرق «سنگ اکال» و در روی تپه‌ای که در سمت مشرق کارگهی واقع است کوخردیها آب انباری «برکه ای» درست کردند، در موسم باران و خیر «اَکال» و ترشه و کمپر مردم به آنجا به تفریح و گشت می‌روند. همچنین در سال گذشته یک سایه بان چهارطاقی ساخته‌اند برای آسایش مردم.

  

   
  پرنده چكاوک در پيرامو «سنگ اکال» در محوطه‌ای بنام (کارگهی)
   

  سنگ لنگ پومه

  
  * « سنگ لنگ پومه » سنگ بزرگی در دوبند درواه شمو در جنوب کوه ناخ و از طرف شمال دهستان کوخرد واقع در بخش کوخرد شهرستان بستک و در غرب استان هرمزگان در جنوب ایران واقع شده‌است. این سنگ بزرگ ته دره و در وسط درواه شمو قرار دارد.

  

   
  سنگ لنگ پومه
   

  نامگذاری

  • « سنگ لنگ پومه » « پُومُه » به لهجه محلی به معنای « پَنبَه » است. بعلت بزرگی سنگ و سفید بودن رنگ آن مانند رنگ پَنبَه «سنگ لنگ پومه» نامیده شده‌است. و «لنگ پومه» به معنای یک لِنگَه از بار «پنبه» می‌باشد، وچون سنگ خیلی بزرگ است شباهت آن با یک لِنگَه از بار پَنبَه داده‌اند که به گویش کوخردی «لِنگ پُومُه» می‌باشد.

  

   
  سنگ لنگ پومه
   

  تاریخ

  • معلوم نیست این سنگ از چه دورانی و به اینصورت درآنجا و ته درواه شمو قرار گرفته‌است. سنگ‌های دیگری نیز در منطقه کوخرد و کوه‌های اطراف آن زیاد وجود دارد. در کوه‌های جنوب کوخرد مخصوصاً کوه پل تیر (کوه خآب) و در منطقه کارگهی که در پشت کوه پل تیر و از سمت شمال واقع است سنگ بزرگی وجود دارد که بنام سنگ اکال معروف است، همچنین در قله کوه پل تیر یک سنگ تاریخی دیگر وجود دارد که آن را سنگ نقاره می‌نامند. همچنین سنگهای دیگری نیز وجود دارند مانند سنگ نازبُن و سنگ تال مد اودلی و سنگ تال کَل احمد که هر یک از این سنگها تاریخ خاص و مفصلی دارند.

  

   
  سنگ لنگ پومه
   

  سنگ بند بن

  • « سنگ بُند بّـِن » نام تخته سنگ بزرگی است در وسط گری زامردان در رشته‌کوه ناخ در شمال دهستان کوخرد در بخش کوخرد شهرستان بستک در غرب استان هرمزگان در جنوب ایران. این تال بزرگ در دهانه گری زامردان قرار دارد بطوریکه که سرتاسر دهانه گری پوشانده‌است وعبورازآن مکان ناهموار ساخته‌است. گفتاره‌است که در دوران قدیم کوخردیها یک طناب زنجیری بروی این تخته سنگ بسته بودند و به وسیله آن زنجیر (طناب) از سنگ واز گریوه (گری) زامردان عبور می‌نمودند. چون تنها راه عبور به گری زامردان و سَرگرد «چُک تُرُه» در کوه ناخ از لای این سنگ می‌گذرد.

  سنگ پاتیل

  • « سنگ پاتیل » «پاتیل در زبان فارسی قابلمهٔ ته گِرد». سنگ بزرگی بشکل «قابلمه» در کوه ناخ از طرف شمال دهستان کوخرد واقع در بخش کوخرد شهرستان بستک و در غرب استان هرمزگان در جنوب ایران واقع شده است.

  

   
  سنک باتیل
   

  سنگ تاريخی

  • این سنگ در کوخرد به آن سنگ پاتیل می‌گویند. این سنگ از مشرق درواه شمو در دل کوه بین دو کم و در ارتفاع چهار تا پنج متر در بالای سنگ لنگ پومه آویزان است.
  • « سنگ پاتیل» در شمال پَر دُراخی قراردارد، و «تَپهَ رَه» که اولین راه ورودی به کوه ناخ می‌باشد در مشرق سنگ قرار دارد، و درواه شمو در مغرب سنگ قرار دارد، ودهستان کوخرد در 2 کیلومتری سنگ از سمت جنوب واقع شده است. سنگی است بسیار بزرگ که از هزارها سال در آنجا آویزان است، قسمت بالایی سنگ قرمزمانند است، اما قسمت پائین سنگ برنگ سیاه وسفید وخاکستری است.

  

   
  سنگ پاتیل
   

  وجه تسمیه

  • این سنگ چون شبیه به دیگی بزرگ دارد که روی اجاق نهاده شده است آن را «سنگ پاتیل» نامگذاری کرده اند، و «پاتیل» در زبان فارسی به دیگ بزرگی گفته می‌شود که پایینش گِزد است، یک سنگی بسیار قدیمی وتاریخی است که معلوم نیست از چه دورانی و به اینصورت درآنجا قرار گرفته است. از این گونه سنگهای تاریخی در منطقه کوخرد زیاد وجود دارد، در کوه‌های جنوب کوخرد مخصوصاً کوه پل تیر (کوه خآب) ودر منطقه کارگهی که در پشت کوه پل تیر و از سمت شمال واقع است سنگ بزرگی وجود دارد که بنام سنگ اکال معروف است، همچنین در قله کوه پل تیر یک سنگ تاریخی دیگر وجود دارد که آن را سنگ نقاره می‌نامند. همچنین سنگهای دیگری نیز وجود دارند مانند سنگ نازبُن و سنگ تال مد اودلی و سنگ تال کَل احمد که هر یک از این سنگها تاریخ خاصی و مفصلی داردند.

  

   
  سنگ پاتیل
   
  
   
  سنگ پاتیل
   

  منابع

  • محمدیان، کوخردی، محمد، «شهرستان بستک و بخش کوخرد» ، ج۱. چاپ اول، دبی: سال انتشار ۲۰۰۵میلادی.
  • محمدیان، کوخردی، محمد. (وصف کوخرد) ج۱. چاپ دوم، دبی: سال انتشار ۱۹۹۸ میلادی.
  • محمدیان، کوخردی، محمد، “ «به یاد کوخرد» “، ج۲. چاپ اول، دبی: سال انتشار ۲۰۰۳ میلادی.
  • محمدیان، کوخری، محمد. (کوخرد سرزمین شاعران) ج۱. چاپ اول، دبی: سال انتشار ۲۰۰۵ میلادی.
  • الکوخردی، محمد، بن یوسف، (کُوخِرد حَاضِرَة اِسلامِیةَ عَلی ضِفافِ نَهر مِهران Kookherd, an Islamic District on the bank of Mehran River) الطبعة الثالثة، دبی: سنة ۱۹۹۷ للمیلاد