ميراث ايران باستان در منطقه کوخرد
ميراث ايران باستان در منطقه کوخرد
از شاهكارهاى پژوهشگر، جغرافی دان ، تاریخدان و شاعر بزرگ کوخردی
محمدمحمدبان:
منطقه‌ي کوخرد از توابع شهرستان بستک است که در غرب استان هرمزگان قرار دارد. سابقه‌ي سکونت در اين منطقه به ۵۰۰۰ سال قبل از دوران اسلامي برمي‌گردد و تعدادي از آثار مربوط به شهرسازي دوره‌ي ساسانيان را در خود جاي داده است. براي آشنايي با اين ميراث ارزشمند در ادامه با ما همراه باشيد.
كــوخــرد KUKHERD
در ميان حکومت‌هاي باستاني ايران، ساسانيان بيش از همه به توسعه‌ي شهرها اهميت مي‌دادند و شاهان اين سلسله توجه ويژه‌اي به شهرسازي داشته‌اند به نحوي که به نام هر يک از آنها، دستور ساخت يک يا چند شهر نسبت به داده شده است.
علاوه بر منابع تاريخي متعدد، در آثار باستاني به‌جاي‌مانده از آن دوران مانند کتيبه‌ي شاپور يکم در نقش رستم و سکه‌هاي ساساني نيز نام و اطلاعات مربوط به تعداد زيادي از اين شهرهاي ساساني ديده مي‌شود.
در سکه‌هاي مربوط به دوره‌ي ساسانيان، نام شهري را که سکه در آن ضرب شده است، پشت سکه حک کرده‌اند. يکي از مناطق باستاني که سابقه‌ي سکونت در آن به ۵۰۰۰ سال قبل از دوران اسلامي برمي‌گردد و تعدادي از آثار مربوط به شهرسازي دوره‌ي ساسانيان را در خود جاي داده است، منطقه‌ي کوخرد از توابع شهرستان بستک است که در غرب استان هرمزگان قرار دارد.
اين منطقه در جنوب رشته‌کوه ناخ، شمال رودخانه‌ي مهران و رشته‌کوه خآب، اولين رشته‌کوه ساحلي خليج فارس و شرق صحراي خلوص قرار گرفته است.
كوه ناخ ـ كوخرد
كوه خآب ــ كوه پل تير ـ كوخرد
در زمان ساسانيان، فردي به نام «سيبه» که يکي از زرتشتيان صاحب مقام در حکومت بوده است، باني ساخت شهري در اين منطقه به نام خود مي‌شود. سيبه شهري داراي حصار و بارو و محل سکونت حاکم منطقه بوده است. حاکم سيبه مسئول گرفتن خراج از مناطق تابع بوده و اين شهر به عنوان مرکز حکومتي شناخته مي‌شده است.
سيبه شهري بزرگ و پرجمعيت بوده و گواه اين مطلب ويرانه‌هاي بازار بزرگ آن است که در يک کيلومتري غرب دهستان کوخرد قرار دارد و از شمال تا جنوب شهر باستاني امتداد مي‌يابد.
باستان‌شناسان، سيبه را شهر فراموش‌شده‌ي ساسانيان معرفي مي‌کنند و وسعتي در حدود ۴۰ هکتار براي آن تخمين مي‌زنند.
شهر باستاني سيبه
در شمال اين منطقه، دره‌اي به نام «درواه شمو» قرار دارد که شرايط جغرافيايي، آن را به معبري مناسب براي عبور سيلاب‌ها تبديل کرده است و در طول تاريخ از همين منطقه، سيل‌هاي بسياري جاري و موجب ويراني‌هاي زيادي شده‌اند. در نتيجه‌ي جاري شدن يکي از اين سيلاب‌ها، قسمت‌هايي از بقاياي خانه‌هاي مسکوني شهر سيبه، که از سنگ و ساروج ساخته شده‌اند، نمايان شده است اما ديگر نقاط شهر زير دهستان کنوني کوخرد و گورستان آن مدفون هستند و حفاري‌هاي باستان‌شناسي در اين منطقه انجام نشده است.
باستان‌شناسان، سيبه را شهر فراموش‌شده‌ي ساسانيان معرفي مي‌کنند و وسعتي در حدود ۴۰ هکتار براي آن تخمين مي‌زنند. با وجود خسارت‌هاي فراوان ناشي از سيل‌ها، هنوز در جاي جاي منطقه‌ي کوخرد، آثار باستاني مربوط به دوره‌ي رونق و شکوفايي شهر سيبه باقي مانده است.
قلعه‌هاي باستاني
شهر سيبه در زمان رونق خود، سه قلعه‌ي حکومتي داشته که دو تاي آنها داخل شهر و يکي از آنها در اطراف شهر قرار داشته است. قلعه‌ي مرکز سيبه، سکونت‌گاه حاکم و مرکز حکومتي شهر بوده که ويرانه‌هايي از آن در مجاورت حمام باستاني باقي مانده است. اين دژ باستاني، علاوه بر حصاري مستحکم، خندق بزرگي در اطراف خود داشته است.
قلعه‌ي مرکز سيبه، سکونت‌گاه حاکم و مرکز حکومتي شهر بوده که ويرانه‌هايي از آن در مجاورت حمام باستاني باقي مانده است.
قلعه سيبه ـ كوخرد
قلعه سيبه ـ كوخرد
قلعه‌ي ديگر شهر سيبه که به قلعه‌ي آماج مشهور بوده، در اثر سيل‌هاي منطقه، به کلي از بين رفته است اما با توجه به مطالبي که در برخي منابع تاريخي آمده، اين قلعه، قلعه‌اي نظامي و محل استقرار لشکريان حاکم سيبه بوده است.
بر اساس روش متداول در ايران باستان، در بلندي‌هاي اطراف شهرها، استحکاماتي مي‌ساختند تا ديده‌بان‌ها به همراه تعدادي از نيروهاي نظامي در آنها مستقر شوند. اين افراد، مسئول نگهباني از راه‌ها، نظارت بر تردد کاروان‌ها و حفظ امنيت اطراف شهر بوده‌اند. شهر سيبه نيز در يکي از قلل مرتفع رشته‌کوه ناخ در شمال خود، قلعه‌اي به همين منظور داشته که به نام قله‌اي که در آن قرار گرفته، به قلعه‌ي توصيله مشهور بوده است. بخش‌هايي از اين قلعه‌ي باستاني هنوز پابرجا است.
قلعه توصيله ـ كوخرد
حمام سيبه
بخشي از سقف گنبدي و نيمه‌ويران اين گرمابه‌ي باستاني، به مرور زمان و بر اثر بارندگي‌ها از زير خاک نمايان شده است و در قسمت‌هايي از آن هم با کمک مردم حفاري‌هايي انجام شده است. اين ساختمان باستاني ارتفاعي در حدود سه متر دارد که بيشتر قسمت‌هاي آن در زير خاک مدفون است و در صورت ادامه‌ي حفاري‌ها، مجموعه‌اي بزرگ نمايان مي‌شود.
در نزديکي اين حمام يک حلقه چاه مربوط به دوره‌ي ساسانيان با عمقي در حدود ۲۵ متر وجود دارد که به چاه عالي معروف است و در بين اهالي مشهور است که آب بسيار شيريني داشته است. اين اثر باستاني در ۲۷ بهمن ۱۳۸۲ و با شماره‌ي ۱۰۹۲۶ در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است.
حمام سيبه كوخرد
پاراو كـوخـرد
در اين منطقه، دو رشته قنات باستاني وجود دارد که به پاراو مشهور هستند و با اين که سال‌هاي زيادي است که کاربري ندارند، بقايايي از کانال و چاه آنها باقي مانده است. سرچشمه‌ي اين قنات‌ها زير کوه ناخ است و بقاياي آب‌انبارهاي وابسته به آنها که از سنگ و ساروج ساخته شده‌اند، وجود دارد. آب شيرين يکي از اين دو قنات را در حوضچه‌هايي ساروجي جمع‌آوري مي‌کرده‌اند و به وسيله‌ي سازه‌اي سنگي، از عرض رودخانه‌ي مهران که آب آن شور است عبور مي‌دادند و در آن سوي رودخانه مصرف مي‌کردند.
نگارهٔ ماهواره‌ای رشته قنات‌های کوخرد
قنات پاراو کوخرد
كروكى پاراو کوخرد
کانال ترنه
کانال ترنه را با شيبي مناسب طراحي کرده‌اند که موجب شکافتن جريان آب مي‌شود و از تخريب بنا بر اثر شدت جريان آب جلوگيري مي‌کند.
اين سازه‌ي کهن که به ترنه معروف است، در واقع کانالي است که چندين ستون مخروطي شکل دارد و از سنگ، ساروج و گل و لاي ساخته شده است. در ساخت ترنه نکات معماري بسياري رعايت شده است که در نتيجه‌ي آنها اين سازه‌ي باستاني با مرور زمان، به جز فرسايش طبيعي سنگ‌هاي خود، هيچ آسيبي نديده است. با اينکه ساختمان در آب شور قرار دارد و پس از هر بارنگي، حجم آب رودخانه‌ي مهران به شدت افزايش مي‌يابد، ترنه همچنان استوار است.
کانال ترنه را با شيبي مناسب طراحي کرده‌اند که موجب شکافتن جريان آب مي‌شود و از تخريب بنا بر اثر شدت جريان آب جلوگيري مي‌کند. همچنين در ستون‌هاي مخروطي‌شکل ترنه، حفره‌هايي ايجاد کرده بودند که آب شيرين باران نيز به داخل کانال هدايت مي‌شده است. اين مجموعه‌ي کهن که فقط يک بار و آن هم در دوران صفوي مرمت شده است، در ۲۷ بهمن ۱۳۸۲ و با شماره‌ي ۱۰۹۲۷ در ميان آثار ملي ايران به ثبت رسيده است.
کانال ترنه ـ كوخرد
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
باتقدیم احترام، خواهرتان:
- DR:Latifah
- دکتر: لطیفه محمخديان
منابع
- محمدیان، کوخردی، محمد، (شهرستان بستک و بخش کوخرد)، ج۱. چاپ اول، دبی: سال انتشار ۲۰۰۵ میلادی.
- الکوخردی، محمد، بن یوسف، (کُوخِرد حَاضِرَة اِسلامِیةَ عَلی ضِفافِ نَهر مِهران Kookherd, an Islamic District on the bank of Mehran River) الطبعة الثالثة، دبی: سنة ۱۹۹۷ للمیلاد.
- محمدیان، کوخری، محمد، “ (به یاد کوخرد) “، ج۱. ج۲. چاپ اول، دبی: سال انتشار ۲۰۰۳ میلادی Mohammed Kookherdi Mohammadyan (2003), Beyade Kookherd, third edition: Dubai
*پژوهش و تحقيق استاد:محمدمحمدیان کوخردی
«با تاریخ دیار کوخرد و منطقهٔ باستانی بخش کوخرد بیشتر آشنا شوید»
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
در اين وبلاگ سعی بر اين است تا اطلاعاتی در مورد بخش كوخرد و مناطق اطراف شهرستان بستک و استان هرمزگان به بازديد كنندگان عزيز ارائه شود.